Zinfandel

Kasztelański Crljenak jest starą, prawie zapomnianą chorwacką odmianą winogron, która w ostatnim czasie zainteresowała ojczyste i zagraniczne środowisko winiarzy. Mianowicie, stwierdzono, że Crljenak kasztelański i amerykański gatunek Zifandel, mają identyczny profil genetyczny, i że w istocie, chodzi o tę samą odmianę. Tym samym rozwiązano tajemnicę pochodzenia Zifandela.

We wczesnych latach dwudziestych XIX wieku, pod nazwą Zifandel, przeprowadzono introdukcję tej odmiany z Cesarskiego Państwowego Rozsadnika w Wiedniu (gdzie kolekcjonowano liczne odmiany winorośli ze wszystkich terenów ówczesnej monarchii) do Stanów Zjednoczonych (Long Island). Staje się tam cenioną odmianą, szczególnie na północnym wschodzie kraju, przede wszystkim jako gatunek winogron jadalnych, w chłodniejszych regionach uprawiany również w szklarniach. Trzydzieści lat później, Zifandel rozpowszechnił się również w Kalifornii, gdzie szybko się rozprzestrzenia, szczególnie za czasów tzw. Gorączki złota. W latach osiemdziesiątych XIX wieku, staje się najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem winorośli w Ameryce.

Popularność Zifandela trwa po dziś dzień, przede wszystkim w Ameryce. Uprawa obejmuje wielkie powierzchnie, ponad 23% całkowitej powierzchni winnic, a hodowlą zajmuje się ponad 20% producentów. Jest bardzo cenioną odmianą w USA. Zazwyczaj daje wina mocne i pełne, o intensywnym kolorze. W odróżnieniu od innych gatunków czerwonego wina, z tej odmiany winorośli, wina są delikatne, o wyrazistym aromacie, który oscyluje od dyskretnych zapachów kwiatowych do mocno rozwiniętych owocowych. Jakość i charakter wina w dużej mierze zależy od regionu uprawy, wieku plantacji i zastosowanej technologii. Z tej odmiany znane jest i wino rose, tzw. White Zifandel, które przez długi czas było na szczycie popularności wśród amerykańskich win. Z roku na rok szerzył się krąg jego wielbicieli, a w 1991 roku założono stowarzyszenie producentów i miłośników Zifandela (Zinfandel Advocates and Producers – ZAP) mające na celu promocję tej odmiany i wina, a także wsparcie poprzez fachowe i naukowe badania nad tą odmianą. Liczne badania nad Zifandelem, zajmowały się jego pochodzeniem. Ta niewiadoma wzbudzała zainteresowanie od samego początku uprawy. Chociaż powszechnie wiadomo, że Zifandel, jak i pozostałe gatunki winorośli szlachetnej (Vitis vinifera L.), jest introdukowany z Europy, z powodu miejsca jakie zajmuje w amerykańskiej kulturze i historii, niekiedy uważany jest za amerykańską odmianę winorośli i amerykańskie wino (America ' s vine and wine).

Pierwsze odkrycie związane z jego pochodzeniem sięga roku 1967, kiedy to prof. Austin Goheen z Uniwersytetu w Davis, Kalifornia ( University of California Davis), degustował we Włoszech wina i zobaczył gatunek o nazwie Primitivo, który przypominał mu Zifandel. Rezultaty różnorodnych badań komparatystycznych Zifandela i Primitiva wiodły do konkluzji, że rzeczywiście chodzi o tę samą odmianę winorośli. Ostateczne potwierdzenie tej teorii dała prof Carole Meredith z Uniwersytetu w Davis, która za pomocą badań metodą DNA fingerprinting, dowiodła ich genetycznej identyczności. Tymczasem, Primitivo we Włoszech uprawia się stosunkowo krótko, krócej niż Zifandel w Ameryce. Według pewnych dokumentów, Primitivo został przywieziony do włoskiego regionu Puglia ze wschodniego wybrzeża Adriatyku.

Pytanie pochodzenia pozostało dalej otwarte, a chorwackie wybrzeże stało się interesujące jako możliwa ojczyzna tej odmiany winorośli. Z powodu morfologicznych podobieństw z Primitivom lub też Zifandelom, przed dwudziestoma laty zaczęto wspominać również szczep Plavac mali jako potencjalnego trzeciego syna tej samej odmiany winorośli. Z czasem ta hipoteza zyskiwała coraz więcej zwolenników. Aby móc kontynuować swoje prace badawcze nad Zifandelem, prof. Meredith z pomocą amerykańskich producentów (między innymi i Miljenka Grgicia, znanego amerykańskiego winiarza pochodzącego z Chorwacji) i współpracowników z Wydziału Agronomii Uniwersytetu w Zagrzebiu (Ivan Pejić, Edi Maletić, Jasminka Karoglan Kontić, Nikola Mirošević), przejechała całą Dalmację i zebrała z różnych terenów ponad 150 próbek odmiany Plavac mali. Wyniki badań pokazały, że Zifandel i Plavac mali, to dwie różne odmiany winorośli, ale, że genetycznie są bardzo bliskie, to znaczy, że Zifandel jest jednym z rodziców szczepu Plavac mali. Zachęceni tym odkryciem chorwaccy naukowcy (Maletić i Pejić), kontynuowali poszukiwania. Został odkryty drugi rodzic Plavca maloga – Dobriczić, stary szczep z wyspy Szolta. Tym samym teren poszukiwań zawężono do wysp Szolta, Bracz, Cziovo (Šolta, Brač, Čiovo) i środkowodalmatyńskiego wybrzeża.

Między licznymi zebranymi próbkami znalazła się również odmiana Crljenak kasztelański, pobrana z winnicy Ivicy Radunicia z Kasztela Novego, poleconej przez dyplomowanego inż. Ante Vuletina. Analiza pokazała identyczny profil genetyczny Crljenaka kasztelańskiego i Zifandela, co w końcu rozwiązało tajemnicę pochodzenia najpopularniejszej odmiany winorośli w Ameryce. Dodatkowym dowodem na chorwackie pochodzenie tej odmiany, jest również odkrycie, że liczne inne chorwackie autochtoniczne odmiany, są w bliskich związkach rodzinnych z Zifandelem/ Primitivem/ Crljenkom kasztelańskim.